Teatr żydowski w Gdańsku

Interesuje mnie jak wyglądał Gdańsk prawie sto lat temu, kiedy po jego ulicach chodził mój pradziadek i prababcia. Przeglądałam albumy z czarno-białymi zdjęciami dawnego Gdańska i na darmo szukałam niektórych budynków.

      Chciałam chociaż w małej części przedstawić, jak rozwijała się kultura i sztuka jednej ze     społeczności wśród mieszkańców Wolnego Miasta Gdańsk. Według spisu ludności z 1929 r. w Wolnym Mieście Gdańsk na około 400 tysięcy mieszkańców było 10 448 Żydów, dlatego wśród tak licznej ludności izraelskiej rozwinęły się zespoły teatralne, muzyczne i kabaretowe.

    W 1933 r. w Gdańsku został utworzony Żydowski Związek Kulturalny (Der Jüdische Kulturbund), którego celem było stworzenie możliwości prowadzenia dalszej działalności artystycznej pozbawionym szansy zarobkowania żydowskim artystom, aby mogli prezentować twórczość własną i zagranicznych artystów. Poniżej artykuł informujący o powstaniu Kulturbund  w Gdańsku.

źródło:Śladami żydowskimi po Kaszubach. Przewodnik,
 praca pod red. Borzyszkowska-Szewczyk M., Gdańsk 2010

  

  Z inicjatywy Kulturbundu oraz Klubu Żydowskiego (Jüdischer Klub) i Stowarzyszenia Żydowskiego Teatru (Verein zur Pflege des jüdischen Theaters) początkiem lat 30-tych XX wieku do Gdańska zaczęli być zapraszani artyści żydowscy z Niemiec, Polski a także innych stron Europy. 

    Przedstawienia i koncerty odbywały się w Wielkiej Synagodze lub wynajętych pomieszczeniach hotelu Danziger Hof. W 1930 r. w Sali tego hotelu wystąpiła Chałeje Grober, była aktorka słynnego teatru moskiewskiego Habima. W maju 1932 r. zajechał do Gdańska i Sopotu Żydowski Teatr Artystyczny aktora i reżysera Jakowa Żytomirskiego, który skompletował zespół aktorów żydowskich pochodzących z Rosji, Ukrainy i teatrów warszawskich.

Jakow Adler Żytomirski

źródło:  Abramowicz M.,

 [w:] 30 dni, Nr1/2 (27/28) 2001r.

Bilet do teatru.
źródło: Abramowicz M., Każdy przyniósł,
co miał najlepszego,Gdańsk 2006

 Hotel Danziger Hof, którego sale były między   innymi widownią przedstawień teatralnych i koncertów muzycznych był najwytworniejszym i najbardziej luksusowym hotelem w Gdańsku na początku XX wieku. 

Hotel Danziger Hof; 
źródło: P.Popiński, Gdańsk na Starej Pocztówce, Gdańsk 1996.

     Istniał w latach 1898-1945, zlokalizowany przy ulicy Dominikswall 6 (obecnie Wały Jagiellońskie 2/4). Oprócz 120 pokoi gościnnych dysponował salą balową z estradą na 400 osób oraz salami konferencyjnymi, restauracją na 100 miejsc, kawiarnią, cukiernią, czytelnią. Miał centralne ogrzewanie, oświetlenie elektryczne, windy towarowe, pralnię oraz kuchnię. Na piętra prowadziły schody z białego marmuru, była też stylowa winda. 

        Hotel gościł wiele osobistości ówczesnego świata, m. in.: króla Alberta von Sachsen, księżną Fryderykę Leopoldę von Preuβen, księcia Aleksieja, cesarzową Augustę Viktorię i cesarza Wilhema II, Ignacego Paderewskiego, Macieja Biesiadeckiego – pierwszego oficjalnego komisarza RP.

Źródło: D.Tusk, W.Duda, G.Fortuna, Z.Gach, Był sobie Gdańsk, Gdańsk 1996.

  

  Poza koncertami i przedstawieniami teatralnymi, należy wspomnieć o zorganizowanym tu w dniach 18-22 sierpnia 1932 r. zjeździe zjednoczeniowym organizacji żydowskich – „Poelaj Syjon – Prawicy” i Światowej Syjonistycznej Partii Pracy „Hitachduth”, który uświetnił Dawid Ben Gurion.

     Hotel Danziger Hof został zniszczony w 1945 r. i nie odbudowany.

Źródło: D.Tusk, W.Duda, G.Fortuna, Z.Gach, Był sobie Gdańsk, Gdańsk 1996.

  

  W 1961 r.  na miejscu zburzonego hotelu wybudowano budynek mieszczący pawilon meblowy, który w 1972 r. został zaadoptowany na potrzeby biura miejskiego PLL LOT.

Rudolf Zasławski,
  źródło: Echt S., Dzieje Żydów
 Gdańskich, Gdańsk 2015

Gdańsku w grudniu w 1934 roku wystawione zostały dwie komedie muzyczne przez aktora Trupy Wileńskiej - Symcha Weinstock wraz miejscowym zespołem półamatorskim od dwóch lat występującym z pochodzącym z Warszawy Hirszem Głowińskim. Była to pierwsza, publiczna prezentacja stałego, zawodowego Teatru Żydowskiego w Wolnym Mieście Gdańsku. Wkrótce do Gdańska przybył wybitny aktor o bogatym dorobku artystycznym Rudolf Zasławski i włączył się do tworzenia gdańskiego teatru, organizacji repertuaru, a następnie został dyrektorem artystycznym. 

W kwietniu 1935 roku Teatr Żydowski znalazł swoją siedzibę w Cafe „Krantor” przy ulicy Breitgasse 83 (obecnie Szeroka).

Sala Teatru Żydowskiego w Cafe „Krantor”
 źródło: Echt S., Dzieje Żydów Gdańskich, Gdańsk 2015

Zapowiedź koncertu z 23 lutego 1935r. „cudownego dziecka skrzypiec” z Wiednia 

oraz sztuk teatralnych Teatru Żydowskiego 
źródło:  Echt S., Dzieje Żydów Gdańskich, Gdańsk 2015

Schyłek działalności gdańskiego Teatru Żydowskiego nastąpił wiosną 1938 roku wraz z gwałtownym pogorszeniem się sytuacji Żydów w Gdańsku po wprowadzeniu na terenie Wolnego Miasta „ustaw norymberskich”. Większość gdańskich Żydów już zdążyła wyemigrować lub przygotowywała się do wyjazdu. Najpóźniej opuścił Gdańsk Hirsz Głowiński, który w dniu 22 marca 1938 roku w Klubie Żydowskim dał wieczór pożegnalny. W atmosferze wrogości zakończyła się działalność kulturalna Żydów w Gdańsku.

Ul. Szeroka 83 - tu mieściła się przed wojną Cafe Krantor.

Obecnie tylko napisy na kamienicy przy ulicy Szerokiej 83 zdradzają, że kiedyś był tu Teatr Żydowski, natomiast dzisiaj poza lokalami mieszkalnymi na parterze budynku znajduje się sklep „Żabka”.

Dzięki moim poszukiwaniom historii żydowskich zespołów artystycznych w Gdańsku, wycieczce po starówce, przeczytaniu wielu informacji o Wolnym Mieście i obejrzeniu setek zdjęć mogłam podzielić się odkryciami. Zachęcam czytelników bloga do odwiedzenia mojego miasta, w którym kryje się wiele ciekawych i tajemniczych miejsc związanych z długimi i pełnymi zawirowań dziejami Gdańska. Zapraszam!

Ala