Źródła naszej wiedzy

Bibliografia

Abramowicz Mieczysaw., [w:] 30 dni, Nr1/2 (27/28) 2001r.

Abramowicz Mieczysław, Każdy przyniósł, co miał najlepszego, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006

Berendt Grzegorz, Żydzi na gdańskim rozdrożu 1945-1950, Wydawnictwo 44, Gdynia 2000

Berendt Grzegorz, Żydzi na terenie Wolnego Miasta Gdańska, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańśk 1997

Echt Samuel, Dzieje Żydów gdańskich, Wydawnictwo Oskar i Maszoperia Literacka, Gdańsk 2012

Meisler Frank, Zaułkami pamięci, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2014

Popiński P., Gdańsk na Starej Pocztówce, Gdańsk 1996.

Śladami żydowskimi po Kaszubach, pod red. Mirosława Borzyszkowska-Szewczyk, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2010

Tusk D., Duda W., Fortuna G., Gach Z., Był sobie Gdańsk, Gdańsk 1996.

Zbiory Archiwum Państwowego w Gdańsku

Zbiory Biblioteki PAN w Gdańsku

Wystawa w Synagodze we Wrzeszczu przy ul. Partyzantów 7

Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie

Przekaz ustny

Spotkanie z p. Mieczysławem Abramowiczem – pisarzem i historykiem

Spotkanie z p. Marcinem Kurr – pracownikiem APG

Spotkanie z p. Michałem Ruckim – wiceprzewodniczący Gminy Żydowskiej w Gdańsku

Portale internetowe

www.zwoje-scrolls.com

www.skyscrapercity.com

www.sztetl.org.pl

www.wolneforumgdansk.pl

www.danzig-online.pl

www.huffingtonpost.co.uk

www.trojmiasto.wyborcza.pl

www.forum.dawnygdansk.pl

www.gdansk.pl/urzad/turystyka

www.sztuka.his.ug.edu.pl/upload/files/87/wielka_synagoga_gdanska.pdf

Wykaz miejsc związanych z życiem Żydów w Gdańsku

1.       Altstädtischer Graben (Podwale Staromiejskie) / Tischlergasse (ul. Stolarska) – stalownia (Ostdeutsche Stahlwerke)

2.       An der Reitbahn (ul. Bogusławskiego, przy Teatrze Szekszpirowskim) – Wielka Synagoga

3.       An der Reitbahn 4 (ul. Bogusłąwskiego) - Prywatna klinika dr Theodora Wallenberga

4.       Ankerschmiedgasse (ul. Kotwiczników) – drukarnia Carla Bäckera

5.       Breitgasse (ul. Szeroka) skwer obok kościoła św. Mikołaja – Synagoga gminy przy ul. Szerokiej

6.       Breitgasse 123/124 (ul. Szeroka) - sklep konfekcyjny Louisa Israelskiego

7.       Breitgasse 130/132 (ul. Szeroka) – siedziba bractw wiązanych z synagogą przy ul. Szerokiej

8.       Breitgasse 83 (ul. Szeroka 83) – Cafe Krantor

9.       Breitgasse 94 (ul. Szeroka) - dom Fürstenbergów

10.   Broschkirscherweg 4 (ul. Wiślna) – zakład stolarski Pulvermacherów

11.   Dominikswall 5 (ul. Wały Jagielońskie) – prywatne gimnazjum żydowskie Ruth Rosenbaum

12.   Dominikswall 6  (ul. Wały Jagiellońskie 2/4) – Danziger Hof

13.   Grodzisko - Nieistniejący cmentarz żydowski na Grodzisku

14.   Holzmarkt (Targ Drzewny) – sklep „Leder Boss” Franza Bossa

15.   Holzmarkt 24  (Targ Drzewny) – sklep Rudolfa Brzezińskiego

16.   Hopfengasse 55 i 56 (ul. Chmielna) – 2 spichrze Simona Ankera

17.   IV.Damm (Grobla IV) – Apteka pod Orłem

18.   Jäschkental (ul. Jaśkowa Dolina, między nr 71 a 73) – Schody Hańby

19.   Junkergasse 6 (ul. Pańska 6) – synagoga gminy ze Starych Szkotów

20.   Karrenwall 34 (ul. Okopowa) – biuro zakładu stolarskiego Pulvermacherów

21.   Kohlenmarkt (Targ Węglowy) – dom handlowy Freymann

22.   Langer Markt (ul. Długi Targ) – antykwariat M. Bruckstein & Sohn

23.   Langer Markt 18 i 43 (ul. Długi Targ 18 i 43) – kamienice Lessera Giełdzińskiego

24.   Langgarten (ul. Długie Ogrody) – pierwszy zajazd dla Żydów

25.   Langgarten (ul.Długie Ogrody, koło nr 26) – Wilhelm Theater

26.   Langgasse 73 (ul. Długa) – Apteka pod Lwem

27.   Langgasse 73 (ul. Długa) – dom obuwia Leiser

28.   Langgasse 75 (ul. Długa) – dom mody Nathana Sternfelda

29.   Lastadia – fabryka papierosów Jakuba Borga

30.   Lawendengasse  (ul. Lawendowa) – synagoga gminny Winnicy

31.   Mariacka 25/26 – fasada Muzeum Archeologicznego z napisem A.S.B. (Anker Simon Brotfabrik)

32.   Mattenbuden (u. Szopy) – synagoga ul. Szopy

33.   Mausegasse 7 (ul. Owsiana 7) –„Czerwona Mysz”(„Rote Maus”) budynek getta

34.   Milchkannengasse (ul. Stągiewna) – drukarnia Kahne

35.   Milchkennengasse 26 (ul. Stągiewna) – budynek getta

36.   Mirschauerweg (ul. Partyzantów 7) – Synagoga we Wrzeszczu

37.   Plac Dominikański - Dom Handlowy Juliusa Simona Goldsteina

38.   Rittergasse 7–8 (ul. Rycerska) – Gdańska Fabryka Chleba Simona Ankera

39.   Silberhütte (ul. Hucisko) – willa Simona Ankera

40.   Stadtgraben (ul. Podwale Grodzkie), przed Dworcem Głównym PKP - Pomnik KIndertransportów

41.   Stolzenberg (Chełm) ul. Cmentarna – Cmentarz żydowski na Chełmie

42.   Traugutta, las – nieistniejący cmentarz we Wrzeszczu

43.   ul. 3 Maja, obok kościoła p.w. Bożego Ciała -Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy

44.   ul. Wałowa 15 – Biblioteka PAN

45.   ul. Wałowa 5 – APG

46.   Wallgasse 13 (ul. Wałowa) – szpital żydowski

47.   Weissmönschen Hintergasse  (ul. Podbielańska) – stajnia Artura Lewandowskiego

Mapa centrum Gdańska

 Mapa Wrzeszcza

Dominik

Ulice żydowskie w Gdańsku

Langgarten czyli Długie Ogrody

W XVI w. mieściły się tu pierwsze zajazdy dla Żydów, którzy przybywali do Gdańska na Jarmark Dominikański i pozostawali w Gdańsku na dłużej. Później osiadali tu Żydzi handlujący drewnem i zbożem z Polski. Łodziami i tratwami dostarczano towary Wisłą do Gdańska, a tu pojawiali się owi Żydzi i przejmowali towary. Odgrywali oni ważną rolę jako pośrednicy handlu.

Ul. Długie Ogrody dziś - ani śladu żydowskiej obecności.

Breitgasse czyli ul. Szeroka

U zachodniego krańca ul. Szerokiej, nieco na uboczu, tuż za Basztą na Podmurzu, istniała do 1939 r. synagoga jednej z gdańskich gmin żydowskich. Dawny spichlerz wydzierżawiony w 1801 r., a zakupiony w 1820 r. przez Żydów przystosowany został do potrzeb modlitewnych. Po pożarze, który zniszczył dawny spichlerz w połowie XIX w. powstała na jego miejscu prosta budowla będąca siedzibą gminy reformowanej. Związane z tą synagogą bractwa miały swoje siedziby w budynkach przy Szerokiej 130/132.

Skwer przy ul. Szerokiej, gdzie kiedyś stała synagoga.

Spacer ul. Szeroką w poszukiwaniu śladów żydowskich.

Wśród innych akcentów żydowskich przy ul. Szerokiej wymienić trzeba sklep konfekcyjny Louisa Israelskiego przy Szerokiej 123/124, „Café Krantor” przy Szerokiej 83, gdzie tuż przed wojną działał teatr żydowski i dom Fürstenbergów przy Szerokiej 94, gdzie w roku 1850 urodził się Carl Fürstenberg, potomek żydowskiego handlarza bursztynem, który zrobił oszałamiającą karierę finansową w Berlinie, gdzie nazywany był „bankierem Bismarcka”.

                                                                                                                         Jakub T.

Spotkanie z panem Mieczysławem Abramowiczem

We wtorek 8 marca wyruszyliśmy z klasą do Wrzeszcza na ul Partyzantów 7. Mieści się tam jedyna zachowana, wolno stojąca synagoga w Gdańsku - miejsce spotkań i modlitw ludzi wyznania mojżeszowego czyli Żydów. Chłopcy z naszej klasy mogli włożyć na głowy mycki, czyli żydowskie nakrycie głowy, które wkładają mężczyźni wchodzący do synagogi.

Chłopcy w żydowskich nakryciach głowy.

Spotkaliśmy się tam z panem Mieczysławem Abramowiczem.  Jest to pisarz, historyk i rzecznik prasowy gdańskiej gminy żydowskiej. Napisał bardzo wiele prac naukowych i  publicystycznych oraz książek dotyczących historii Gdańska.

Pan Abramowicz pokazał nam swoją wystawę, która tam się mieści. Opowiada ona o  historii Żydów gdańskich. Śladów po bytności Żydów w Gdańsku zostało niewiele. Czasy wojny okrutnie się rozprawiły z tymi ludźmi i wszelkimi pamiątkami po nich.

Pan Abramowicz oprowadza nas po wystawie

Usłyszeliśmy wiele ciekawych rzeczy, poszerzających naszą wiedzę w tym temacie. Mogliśmy zadawać pytania i uzyskać wyczerpujące odpowiedzi. Wielu z nas odnalazło na wystawie obiekty czy fakty z życia Żydów gdańskich, które wcześniej opisywała na blogu. Były tu informacje dotyczące synagog i cmentarzy żydowskich w Gdańsku, życia codziennego Żydów, ich pasji i pracy,  Kindertransportów i getta.

Jedna z gablot wystawy, prezentująca przedmioty życia codziennego.

Zostaliśmy oprowadzeni po całej synagodze. Zobaczyliśmy zwoje Tory, gwiazdę Dawida. Otrzymaliśmy też zaproszenie na Purim czyli karnawał żydowski który rozpoczyna się 24 marca.

To było bardzo ciekawe spotkanie. Polecamy wszystkim interesującym się tematyką żydowską odwiedzenie Synagogi we Wrzeszczu i zwiedzenie wystawy. A panu Abramowiczowi dziękujemy serdecznie za poświęcony czas i pasjonujące informacje.

                                                                                                                   Kasia

               
                                                                                                                           

Wizyta w Bibliotece PAN

                 Tak jak Wam pisaliśmy ostatnio, chcąc dowiedzieć się więcej o śladach Żydów gdańskich udaliśmy się dzisiaj do  miejsca, w którym możecie znaleźć wiele ciekawych i cennych informacji, poznać historię różnych miejsc i uzyskać odpowiedź na wiele pytań. Mowa oczywiście o Bibliotece Państwowej Akademii Nauk w Gdańsku, która mieści się przy ul. Wałowej 15.

Biblioteka PAN (fot. Aleksander i Igor)

                   Rozmawialiśmy z Panią Martą Pawlik Flisikowską, która przybliżyła nam dzieje Wielkiej Synagogi w Gdańsku. Mieliśmy okazję oglądać unikatowe, archiwalne zdjęcia i pocztówki, ogromne wrażenie zrobiły na nas albumy i książki z XIX wieku. 

Pani Marta Pawlik Flisikowska ( fot. Aleksander i Igor)

Albumy i pocztówki z XIX wieku ( fot. Aleksander i Igor)

Archiwum PAN (fot. Aleksander i Igor)

                 Wielka Synagoga Gdańska powstała w latach 1885-87 i sąsiadowała z Dworem Miejskim przy ul. An der Reitbahn (obecnie ulica Bogusławskiego), a jej ogromna kopuła stała się jednym z charakterystycznych elementów panoramy Gdańska przełomu XIX i XX w. Świątynia była nie tylko miejscem modłów, ale również centrum kultury i sztuki gdańskich Żydów. Na szczególną uwagę zasługuje wprowadzenie muzyki organowej powstającej na potrzeby liturgii w Wielkiej Synagodze, powstały w ten sposób muzyczny „styl gdański” jest po dziś dzień znany i kultywowany w wielu rozsianych po świecie żydowskich wspólnotach. Za jego prekursora uważa się m.in. kantora z Wielkiej Synagogi Louisa Lewandowskiego.
     

Wielka Synagoga (fot. archiwum Igora Dzierzęckiego)

źródło: Echt S., Dzieje Żydów gdańskich, Gdańsk 2012

 

 Pocztówka wydana przez Reinicke &Rubin 1906 rok

  

                   Niestety po dojściu do władzy nazistów w 1938 roku wzmogły się wystąpienia antysemickie. Ograniczono prawa gdańskich Żydów (również obywateli polskich), napadano na ich sklepy, domy i świątynie. Podobny los spotkał też Wielka Synagogę.  15 kwietnia 1939 roku odbyło się ostatnie nabożeństwo. Wkrótce po nim naziści otoczyli budynek murem z napisem: "Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów". 2 maja 1939 roku władze nazistowskie przystąpiły do rozbiórki Wielkiej Synagogi  

                      

"Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei”

"Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów" ( fot. archiwum Igora Dzierzeckiego)

               Szczerze mówiąc, im więcej wiemy o dawnych mieszkańcach naszego miasta, tym lepiej rozumiemy ile mamy szczęścia, że możemy chodzić do szkoły, spotykać się z kolegami i po prostu cieszyć się codziennym życiem w kraju wolnym od rasowej nienawiści i wojennej zagłady.

Archiwum PAN-u (fot. Aleksander i Igor)

Pozdrawiamy Was

Aleksander i Igor - poszukiwacze5a

                                             

Wyjątkowi gdańscy Żydzi: Simon Anker

         Nazwisko Simon Anker było mi zupełnie nieznane. Zaciekawiło mnie, dlaczego nazwano go ,,zbożowym królem".

     Dowiedziałem się z różnych źródeł, że był kupcem pochodzenia Żydowskiego, który przybył do Gdańska z rodziną około roku 1880.  Założył własną firmę zajmującą się handlem zbożem i jego przetworami oraz eksportem i importem. Ze względu na rozmach jego przedsiębiorstwa nazwany został właśnie ,,zbożowym królem".

       Na Wyspie Spichrzów znajdowało się 6 jego spichlerzy, niektóre o egzotycznych nazwach np.Drzewo Kawowe i Drzewo Palmowe. Przy ul.Rycerskiej (Rittergsse 7-8) zbudowana została w 1916 roku ,,Gdańska Fabryka Chleba" (Anker Simon Brotfabrik).

źródło: www.gdansk.pl/urzad/turystyka

      Po tym największym kupcu branży zbożowej w Gdańsku pozostały następujące pamiątki: elewator zbożowy w porcie używany do dzisiaj, na fasadzie budynku należącego obecnie do Muzeum Archeologicznego zachowały się inicjały ,,A.S.B." co oznacza ,,Anker Simon Brotfabrik".     

                

      Simon Anker włączył się także w działalność społeczną. W 1900 roku został członkiem Zgromadzenia Reprezentantów gminy synagogalnej, a w 1909 wszedł do Korporacji Kupców. Mieszkał w tym czasie w willi obecnie przy  Silberhütte (ul.Hucisko).

W 1922 roku obchodził uroczyście 50-lecie ślubu.

Simon Anker z żoną.
źródło: www.gdansk.pl/urzad/turystyka

       Mieszkając w Gdańsku, właściwie na każdym kroku spotykamy się z ciekawą historią. Dowiedziałem się też, że synowie Ankera działali w zarządach wielu miejscowych banków i firm.

     W 1938 roku władze niemieckie zmusiły całą rodzinę do sprzedaży majątku za symboliczną kwotę i emigracji do USA i Wielkiej Brytanii.

                                                                                                        Kuba B.

Synagoga we Wrzeszczu

                4 marca 2016 roku wyruszyliśmy na umówione spotkanie do Synagogi. Budynek znajduje się w dzielnicy Gdańsk-Wrzeszcz przy ul. Partyzantów 7, dawniej Mirschauerweg. Po Synagodze oprowadzał nas wiceprzewodniczący Gminy Żydowskiej - Pan Michał Rucki.



Synagoga ul. Partyzantów 7 (fot .Aleksander i Igor)

    

              Dowiedzieliśmy się, że Synagoga została zbudowana w latach 1926-1927 i powstała dzięki staraniom Wrzeszczańskiej Gminy Synagogalnej, która dążyła do oddzielenia się od Gminy Gdańskiej. Jej otwarcie nastąpiło 25 września 1927 roku, a za jej twórcę uznaje się radcę - Gustawa Zendera. Sama budowla powstała na planie krzyża greckiego i nawiązuje do świątyń renesansowych. Dawniej w środkowej części synagogi znajdowała się sala modlitewna, we wnękach było 12 okien, co symbolizowało 12 plemion Izraela.

Reprodukcje archiwalne gdańskiej Synagogi (fot. rep. Łukasz Głowala)

                Budynek przetrwał II wojnę światową i kiedy dowiedzieliśmy się,  że jest jedyną Synagogą w Gdańsku -  poczuliśmy się wyjątkowo. Od naszego przewodnika usłyszeliśmy     o wydarzeniach związanych z samą Synagogą i różnych kolejach losu mieszkańców narodowości żydowskiej na terenie Gdańska. Synagoga nie zawsze była tylko miejscem modlitwy, okazało się, że w roku 1952 budynek został przekazany Państwowej Średniej Szkole Muzycznej, która całkowicie zmieniła wygląd wewnętrzny i charakter budynku. W roku 1987 Synagoga została zamieszczona na liście zabytków.

 Aron ha-kodesz zasłonięty aksamitnym parochetem z wyhaftowaną gwiazdą Dawida - tu przechowuje się zwój Tory
 (fot. Aleksander i Igor)

Obecne wnętrza Synagogi - sala modlitewna (fot. Aleksander i Igor)

               Dopiero w 2006 roku Synagoga wróciła w całości do pierwotnego właściciela czyli Gminy Żydowskiej. Obecnie poza podstawowym przeznaczeniem, organizuje się  tu również koncerty oraz  imprezy o tematyce żydowskiej.  Podczas wizyty w Synagodze mogliśmy zobaczyć wystawę poświęconą społeczności żydowskiej Gdańska, poznać ich losy do czasu wielkiej emigracji w roku 1951.



 Przedmioty codziennego użytku , gazety, zdjęcia - obecna wystawa poświęcona dawnym mieszkańcom Gminy Żydowskiej      (fot. Aleksander i Igor)

 

             Spotkanie z Panem Ruckim było bardzo interesujące. Polecamy odwiedzenie Synagogi wszystkim osobom zainteresowanym tematyką Żydów gdańskich oraz historią Gdańska, tym bardziej, iż dostaliśmy zaproszenie dla całej klasy 5A.

Wędrówka śladami Żydów gdańskich tak nam się spodobała, że w najbliższy poniedziałek wybieramy się do Państwowej Akademii Nauk, by dalej poznawać Ich historię.

          Czekajcie na naszą relację.

          Aleksander i Igor