Wielka Synagoga

Wielka Synagoga przy An der Reitbahn
źródło: Śladami żydowskimi po Kaszubach, Gdańsk 2010

   
Stoimy przy Teatrze Szekspirowskim, nad nami góruje czarna bryła budynku rzucająca przyjemny cień. Cofnijmy się jednak 130 lat wstecz. Panorama gdańska wyglądała wtedy zupełnie inaczej. Pierwszym charakterystycznym punktem na który zwracało się uwagę był masywny gmach Wielkiej Synagogi, czyli żydowskiego kościoła, z hełmami wieńczącymi wieżyczki.



Wnętrze Wielkiej Synagogi

źródło: Śladami żydowskimi po Kaszubach, Gdańsk 2010

Jest 15 września 1887r. Przy ówczesnej ulicy  An der Reitbahn (dziś ul. Bogusławskiego) po dwóch latach kończy się budowa synagogi. 8 grudnia odbywają się tu pierwsze modły. Uroczystości przewodzi gdański rabin Kossman Werner.

Wielka Synagoga była największą, tego typu, świątynią w Gdańsku. Była przepiękna. Nabożeństwa odbywały się przy akompaniamencie organów oraz chóru, co nie było tak oczywiste w tamtych czasach i wielu konserwatywnych Żydów sprzeciwiała się temu.

Przekrój frontu Wielkiej Synagogi
źródło: Echt S., Dzieje Żydów gdańskich, 
Gdańsk 2012

Przekrój boczny Wielkiej Synagogi
źródło: Echt S., Dzieje Żydów gdańskich, Gdańsk 2012

Oprócz tradycyjnych nabożeństw odbywały się tu koncerty chóru synagogalnego, występy teatralne oraz wykłady znanych naukowców i rabinów. Kultura kwitła.

Na rozwój muzyki organowej w Synagodze nazywanej na początku Nową ogromny wpływ miał wybitny przedstawiciel muzyki aszkenazyjskiej w Europie- Pan Louis Lewandowski.

rzut poziomy sali bocznej
źródło: zdjęcie wykonane podczas wizyty
 w Archiwum Państwowym w Gdańsku

Z początkiem XXw. w  synagodze otwarto jedno z najstarszych na świecie muzeum judaistycznych, posiadające bardzo bogate eksponaty, których część przekazał Lesser Giełdziński- zamożny kupiec i kolekcjoner sztuki. Obecnie zbiory te przebywają w Nowym Jorku, w Muzeum Żydowskim.
 

Widik Wielkiej Synagogi.



Nastał niestety rok 1938, a wraz z nim naziści. Równocześnie z dojściem nazistów do władzy nastały bardzo złe czasy dla żydów, a co za tym idzie dla Wielkiej Synagogi. Świątyni strzegły specjalne warty, które dwukrotnie zapobiegły kradzieży i podpaleniu.

Podczas tzw. nocy kryształowej, w listopadzie 1938 r, gdy hitlerowcy dokonywali pogromu Żydów, palili i niszczyli wszystko między innymi  synagogi, mieszkania
i sklepy - Wielka Synagoga przetrwała. Swoje ocalenie zawdzięcza bliskiemu sąsiedztwu posterunku policji. Gmina była jednak zmuszona sprzedać synagogę. Ławy z Synagogi trafiły do kościoła w Nowym Porcie.

W 1939r. 15 kwietnia o godzinie 9.15 w Wielkiej Synagodze odbyło się ostatnie nabożeństwo. Przed budynkiem pojawiły się wozy konne. Wywożono co cenniejsze przedmioty.



Rozbiórka Wielkiej Synagogi.
źródło: Śladami żydowskimi po Kaszubach, Gdańsk 2010

2 maja rozpoczęła się oficjalna rozbiórka budynku. Teren ogrodzono płotem na którym zawisła tabliczka z niemiecką sentencją „Komm lieber Mai und mach von Juden uns jetzt frei” (przybądź drogi maju i uwolnij nas już od Żydów). 




Artykuł w gazecie o końcu Wielkiej Synagogi
źródło: Echt S., Dzieje Żydów gdańskich, Gdańsk 2012

   
Dziś po Wielkiej Synagodze nie ma śladu. Tylko przed Teatrem Szekspirowskim, w chodniku, ułożono ciemną kostką brukową rys dawnej synagogi. Ale nie każdy o tym wie. Brak jest jakiejkolwiek tablicy pamiątkowej czy chociaż informacyjnej.

                                                                                                          Grześ i Jakub T.